Lamentacja – rodzaj pieśni lub kompozycji liturgicznych; termin ten występuje w dwóch znaczeniach:
1. W kulturach ludowych
Śpiewy żałobne lub pożegnalne, występujące w różnych kulturach, jest składnikiem ceremonii pogrzebowej. Cechą charakterystyczną ich melodyki jest naśladowanie łkania, zawodzenia, swobodny tok rytmiczny i wolne tempo.
2. W liturgii chrześcijańskiej i muzyce
Śpiewy liturgiczne, których teksty stanowią fragmenty lamentacji proroka Jeremiasza, wykonywane w ramach jutrzni w okresie Triduum Paschalnego. Od XV wieku stawały się podstawą kompozycji polifonicznych (w okresie renesansu) oraz solowych kameralnych z towarzyszeniem zespołów instrumentalnych (w okresie baroku). Tworzyli je wybitni kompozytorzy, jak np.:
- Renesans: Johannes Tinctoris (1435-1511), Heinrich Isaac (ok. 1450-1517), Pierre de la Rue (znany też jako Piersson, ok. 1452-1518), Antoine Brumel (ok. 1460-1512 lub 1513), Marbrianus de Orto (ok. 1460–1529), Bartolomeo Tromboncino (ok. 1470–ok. 1535), Carpentras (znany też jako Elzéar Genet, Eliziari Geneti, ok. 1470-1548, utwór z 1539), Costanzo Festa (ok. 1485–1490; utwór z 1545), Claudin de Sermisy (ok. 1490-1562), Franciscus de Rivulo (? - zm. 1564; responsorium O vos omnes), Cristóbal de Morales (ok. 1500–1553, utwór z 1564), Jacques (Jacob) Arcadelt (ok. 1507-1568), Thomas Tallis (ok. 1505–1585), Robert White (ok. 1538–1574), Alfonso Ferrabosco (starszy) (ok. 1543-1588), Giovanni Pierluigi da Palestrina (ok. 1525-1594), William Byrd (ok. 1540-1623), Giovanni Maria Nanino lub Nanini; (1543 lub 1544-1607), Tomás Luis de Victoria (1548–1611), Carlo Gesualdo da Venosa (1566-1613), Emilio de’ Cavalieri (ok. 1550–1602), Orlando di Lasso (ok. 1532-1594; utwór z 1584 - ostatnie opracowanie polifoniczne);